Mariska Kret ontvangt eerste Mercator Sapiens Stimulus-prijs

Mariska Kret, hoogleraar Cognitieve Psychologie aan de Universiteit Leiden en auteur van Tussen glimlach en grimas, ontvangt de eerste Mercator Sapiens Stimulus van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der wetenschappen (KHMW). Aan de prijs is een geldbedrag verbonden van 1 miljoen euro. Op 12 februari wordt de prijs in Haarlem uitgereikt.

De Mercator Sapiens Stimulus is bedoeld voor een talentvolle jonge wetenschapper die innovatief en grensverleggend onderzoek doet.

Mariska Kret is hoogleraar vergelijkende psychologie en affectieve neurowetenschappen aan de Universiteit Leiden. Ze staat aan het hoofd van een grote onderzoeksgroep, het CoPAN-lab. Om meer te begrijpen van wat de mens drijft, bestudeert ze emoties vanuit een vergelijkend en evolutionair perspectief.

Ze onderzoekt niet alleen emoties bij de mens, maar ook bij diersoorten die nauw aan de mens verwant zijn: mensapen zoals chimpansees, bonobo’s en orang-oetans.
Voor haar onderzoek maakt Kret gebruik van observaties, niet-invasieve fysiologische metingen en computertaken.

Lichaamstaal bij primaten

Ze werkt samen met verschillende Nederlandse dierentuinen. De manier waarop Kret en haar onderzoekers computertaken inzetten, is uniek in Nederland. Het stelt haar in staat om een laagje dieper te kijken dan gezichtsexpressies en lichaamstaal die met het blote oog te observeren zijn, en het mechanisme achter het observeerbare gedrag onthullen.

Met een speciale camera gemonteerd onder het computerscherm kan precies vastgesteld worden waar een aap zijn aandacht op richt, en hoelang hij naar iets blijft kijken. Dit zegt iets over de relevantie voor het individu of de soort. Deze waarnemingen worden gecombineerd met waarnemingen van fysiologische reacties zoals een versnelde hartslag of een verhoogde lichaamstemperatuur.

Kret benadrukt dat dieren voor haar onderzoek nergens toe gedwongen worden. ‘We zetten een computerscherm neer in het verblijf, en dan hopen we dat een aap erachter gaat zitten. Een natuurlijke situatie is het uiteraard niet, maar de meeste apen vinden het leuk om achter de computer te gaan zitten. Ze vinden het ook fijn om cognitief uitgedaagd te worden. Ze doen alleen mee als de taken leuk zijn. Als zij het niet leuk vinden, moet ik met een beter idee komen.’

Prijzen en boek

In 2022 ontving Kret een Ig Nobelprijs voor haar bevinding dat fysiologische synchronie een belangrijke rol speelt tijdens blind dates. Hiervoor heeft ze onder meer onderzoek gedaan onder de bezoekers van muziekfestival Lowlands.

Met haar populairwetenschappelijke boek Tussen glimlach en grimas (2022), haar maandelijkse wetenschapscolumn in NRC Handelsblad, publiekslezingen en mediaoptredens bereikt ze een breed publiek.

Verder initieerde ze het ‘psychologielab op wielen’, een rondrijdend busje met wetenschappelijke apparatuur waarmee onderzoek kan worden gedaan op bijvoorbeeld markten en festivals. Voor haar outreach-activiteiten ontving ze in 2022 de ERC Public Engagement with Research Award.

Bruggenbouwer

Kret vindt het belangrijk een brug te slaan tussen wetenschap en samenleving. In haar columns in de NRC betoont ze zich voor een wetenschapper soms opmerkelijk openhartig. Zo wijdde ze 20 januari een column over de positie van vrouwen en specifiek jonge moeders in de wetenschap.

‘Ik denk dat het geloofwaardiger is als ik mezelf kwetsbaar durf op te stellen’, zegt ze. ‘Ik vind het niet altijd makkelijk om over deze onderwerpen te schrijven, integendeel. Maar als ík erover durf te praten, zullen anderen dat misschien ook gaan doen. Want als niemand erover praat, weten anderen er ook niet van.’

De prijsuitreiking vindt plaats op 12 februari in het Hodshonhuis in Haarlem. bij deze bijeenkomst is onder meer prof. dr. Robbert Dijkgraaf, demissionair minister van OCW, aanwezig. Juryvoorzitter prof. dr. Alexander Rinnooy Kan leest de laudatio voor. Tot besluit zal de laureaat, prof. dr. Mariska Kret, een presentatie geven over haar onderzoek.

Wetenschap bevorderen

De Mercator Sapiens is een initiatief van de KHMW, het oudste wetenschappelijke genootschap van Nederland en is mogelijk gemaakt door de Stichting Hartwig Foundation. De KHMW heeft als doel de wetenschap te bevorderen. De term ‘Mercator Sapiens’ (wijze koopman) is ontleend aan de feestrede van Casparus Barleaus bij de inwijding van het Athenaeum Illustere, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam, in 1532. De jury voor de Mercator Sapiens 2024 bestaat uit prof. dr. A.H.G. (Alexander) Rinnooy Kan, voormalig voorzitter van de KHMW (voorzitter), prof. dr. I. (Ineke) Sluiter, voormalig president KNAW, prof. dr. C.C.A.M. (Stan) Gielen, voormalig voorzitter raad van bestuur NWO, en prof. dr. J.A. (André) Knottnerus, oud-voorzitter WRR.