‘Om zwemmen te kunnen omschrijven heb je poëzie nodig.’ Interview met Kirsten van Santen – Maand van het Natuurboek
April is de Maand van het Natuurboek. Tijdens deze feestelijke maand, georganiseerd door Uitgeverij Atlas Contact in samenwerking met talloze boekhandels in Nederland en Vlaanderen, is er volop aandacht voor het literaire natuurboek. Elke week spreken we een natuurboekenauteur. In de derde week van deze Natuurboekmaand: Kirsten van Santen over Water pakken.
Je zwemt al je hele leven, zowel binnen als buiten. Welk water heeft jouw voorkeur?
Ik vind alle drie de soorten wateren even mooi. Ik hou veel van het ritueel, het kunstmatige en het cultuurtje van zwembaden en chloor. Maar ik krijg wel steeds meer last van het chloor en van de afgemeten baantjes en de klok die groot in het zwembad hangt. Ik dacht altijd dat ik het gekste zou zijn op de zee – daar zwem ik in het boek ook naartoe: het ultieme zwemmen – maar ik heb enorm veel waardering en liefde teruggekregen voor het zoete water. Ik verdacht dat altijd van vies zijn, maar doordat ik nu zoveel verschillende soorten water heb gezien, is het zoete water waar we zo ontzettend weinig van hebben op de wereld heel erg in mijn achting gestegen. Het zwemt het fijnst, het proeft het lekkerst, het prikt nooit. Als we verder willen leven op deze wereld, zijn we afhankelijk van het zoete, drinkbare water. Het boek schurkt daarom aan tegen Drinkbare rivieren van Li An Phoa.
In hoofdstuk 7 beschrijf je onder andere je zwemervaring in het Blauwe Meer in Drenthe. Je noemt dit meer “een paradijs voor zwemmers”. Wat is volgens jou de mooiste en bijzonderste zwemplek waar je hebt gezwommen?
Dat Blauwe Meer is toch wel het mooiste plekje waar ik heb gezwommen. Het ligt heel idyllisch bij Hoogersmilde in Drenthe. Ik ben er naartoe gegaan omdat ik de naam zo mooi vond en het is bij bepaald zonlicht ook echt korenblauw. Dat komt door het mineraal dat daar in de bodem zit. Het is een kunstmatig meer – zoals bijna alle meren in Nederland – maar het ziet er heel natuurlijk uit. Naaldbomen eromheen, een wit strandje, hoge kanten, waardoor het Mediterraan aandoet. En ik heb nog nooit zulk zacht water gevoeld. Je kunt hard water hebben, of koud, of streng strak water. Maar dit is heel lekker, aardig water. Door het mineraal zitten er ook geen waterplanten en bijna geen vissen in. Er wordt ook niet gevaren, dus het is perfect voor zwemmers. Je bent alleen met het water. Dat heb je bijna nergens in Nederland.
En wat is het fijnste zwembad?
Nederland heeft ongelooflijk veel zwembaden. Er zijn hele mooie historische baden, zoals het Van Maanenbad in Rotterdam. Dat ademt een soort grandeur uit het verleden. Uiteindelijk vind ik verreweg het mooiste wat er bestaat het buitenbad. Omdat je dan precies tussen het chloor en het zoet inzit. Mijn eigen buitenbadje in Stiens, It Gryn, heeft wel mijn voorkeur. Dit is een soort oer-zwembad dat je overal in Nederland terugvindt, maar helaas zijn dit soort zwembadjes bedreigd omdat ze te duur zijn.
Welke zwemplek roept bij jou de bijzonderste herinneringen op?
Waar ik nooit meer van loskom, is het zeegat tussen Terschelling en Ameland. Ik ben daar laatst naar teruggegaan en ik kan me bijna niet meer voorstellen dat het mij gelukt is om dat over te zwemmen. Het was ook een hele operatie. Ik heb het gevoel dat ik daar de zee, maar ook een stukje van mezelf heb ontmoet, met doorzetten, ziek zijn en onderdeel zijn van een totaal onberekenbare wildernis. Het pure geluk van zwemmen heb ik niet ervaren, maar wel een ontmoeting met een soort oerstaat. Als ik later een oud omaatje ben en ik sta op de kust van Ameland of Terschelling dan voel ik me verbonden met dat zeegat. Het was zoiets groots, ook omdat ik het laatste hoofdstuk van het boek inzwom en het boek dus uitzwom. Ik wist dat of ik het nu haalde of niet, alles bij elkaar kwam. Dat was heel indrukwekkend.
Wat jouw hoofdreden om te zwemmen?
Voor mij is het weg zwemmen van het land, het leven met al zijn verplichtingen. De status die je hebt op het droge, de sleur, de zorgen, de stress. Ik zwem dan iets anders tegemoet. Wat dat andere dan is, probeer ik te omschrijven. Maar op het moment dat je het zegt is het niet precies dat. Daarom ‘water pakken’: het glipt je door de vingers, je moet het omschrijven, eromheen draaien, je hebt er poëzie voor nodig. De zin “zwemmen is een beetje bijna heilig zijn” uit het gedicht Een zwemmer is een ruiter van Paul Snoek benadert het: je wordt één met iets heel erg groots en je realiseert je dat je daar deel van uitmaakt. Een minuscuul klein druppeltje in de zee.
Je zegt dat je ook wel angsten hebt in het water, zoals het tegenkomen van een ontbindend lichaam, of vast blijven haken aan een winkelwagentje op de bodem. Zijn dit je grootste angsten, of heb je een nog grotere angst? En zijn dit reële angsten?
Ik heb weleens iemand gehoord die door een meerval is aangevallen, of door een bever is gebeten. Mij is nog nooit iets ergs overkomen. Zelf ben ik bang voor draaikolken, maar ik ben er nog nooit in geraakt. Er is iets met zwemmen: als je zwemt wordt alles vloeibaar. Ook je gedachtes. Die kunnen op deze manier irreëel worden. Zo kan je zelfs in een chloorzwembad bang worden voor haaien: alles wordt fluïde, dus ook je denken. Maar dit is maar één kant: zwemmen maakt je ook heel fijn, verlicht en creatief. Het zijn dus eigenlijk wee helften en dat maakt zwemmen interessant, omdat je tussen die twee polen wordt geslingerd.
Is er nog een bepaald land waar je graag zou willen zwemmen, of heeft Nederland je voorkeur?
Dat is een goede gewetensvraag, want eigenlijk weet ik een land waar je nog beter kunt zwemmen dan in Nederland: dat is Zwitserland. Zwitserland heeft waanzinnige meren en buitenbaden, maar ook de Aare, een rivier die door Bern stroomt en rechtstreeks uit de Alpen komt en dus nog niet vervuild is. Het is blauw water, heel koud en fris en het stroomt hard. De Zwitsers hebben overal in- en uitstapplaatsen gemaakt en zo kan je doen aan urban swimming. Zij hebben daar dus door dat je hier heel veel mensen mee kunt trekken.
Remco Daalder heeft kortgeleden De soortenjager geschreven, waarin hij vertelt over vogelaars die zoveel mogelijk vogels willen zien, om ze af te kunnen vinken. Vink jij ook alle zwemplekken af?
Ja, ik hou precies bij waar ik zwem. Als ik in een grote stad kom dan zoek ik direct het plaatselijke zwembad. Ik zou graag nog een keer net zoals de Britse dichter Lord Byron de Dardanellen over willen zwemmen. Hij zwom van het Aziatische deel van Turkije naar het Europese deel. Dat is een soort oer-zwem oversteek van 4 à 5 kilometer. Er is enorm veel scheepvaartverkeer, maar één keer per jaar wordt daar de Dardanelles-swim georganiseerd. In navolg van Lord Byron leggen ze het scheepvaartverkeer plat en dan kan je van Europa naar Azië zwemmen. Dat wil ik nog weleens doen. Niet omdat het een prestatie is qua afstand, maar omdat het een fantastisch idee is. Het is geen wedstrijd, maar het is een iconische zwemtocht.
—
Belangrijk! Kirsten van Santen vertelde in dit interview over de Westerschelde waarin ze graag zwemt, maar waar waarschijnlijk een zwemverbod voor gaat gelden aankomende zomer. Dit omdat er een te hoge concentratie van PFAS, een soort microplastic, inzit. Je mag nu nog maar één portie vis uit de Westerschelde eten per jaar, omdat je dan al aan je taks microplastic in je lichaam zit. De Zeeuwse kranten schrijven hier al jaren over, maar helaas wordt dit niet opgepikt door de rest van het land. Dit raakt onder andere de zwemmers heel erg, maar is ook voor alle Nederlanders belangrijk om te weten.
Lees voor meer informatie het volgende artikel: https://www.omroepzeeland.nl/nieuws/14561021/mogelijk-zwemverbod-in-hele-westerschelde-wegens-pfas
Door: Flora ten Hagen
